Ojciec Władysław Czencz — twórca chyrowskiego czasopisma 

Ksiądz Władysław Czencz (miał imiona Eustachy Władysław, ale pierwszego nie używał), jezuita, znany kaznodzieja, pisarz, poeta, działacz społeczny urodził się 4 maja 1850 roku w Klikuszowej.

Jego rodzicami byli Antonina Małgorzata z d. Szumańska oraz Jan Czencz. Ksiądz Czencz miał brata Mariana Tadeusza.

Niewiele wiadomo o rodzinie Jana Czencza. Można natomiast stwierdzić, że patriotyczna rodzina Antoniny ze Szumańskich Czenczowej wywarła wpływ na formację o. Władysława Czencza. Dwaj bracia jego Mamy – Leon i Eustachy Szumańscy uczestniczyli w 1846 r. w Powstaniu Krakowskim. Schwytani i wydani władzom austriackim byli sądzeni w tzw. procesie lwowskim wraz z Józefem Kapuścińskim i Teofilem Wiśniowskim. Leonowi zasądzono karę śmierci, zamienioną ze względu na młody wiek na 12 lat w twierdzy Spielberg, a Eustachy skazany został na 12 lat twierdzy Spielberg (odrestaurowany pomnik poświęcony Kapuścińskiemu i Wiśniowskiemu stoi do dzisiaj we Lwowie).

Czterej bracia Szumańscy – wspomniani wyżej Leon i Eustachy oraz Ludwik i Erazm – uczestniczyli w Powstaniu Styczniowym, przekradając się w tym celu z zaboru austriackiego. W 1864 r. żona Ludwika – Petronella Szumańska sądzona była w Nowym Sączu „Za zbrodnię zaburzenia spokojności publicznej” czyli za jakąś formę pomocy Powstaniu. Wydarzenia lat 1863-1864 musiały bezpośrednio wpłynąć na młodego Władysława Czencza, uczęszczającego wówczas do gimnazjum w Nowym Sączu.

Po ukończeniu gimnazjum Władysław Czencz wstąpił dnia 4 sierpnia 1865 r. do nowicjatu w Starej Wsi. Nauki filozoficzne ukończył w Śremie w Poznańskiem, a teologiczne w Krakowie, gdzie 26 lipca 1881 r. z rąk biskupa Albina Dunajewskiego otrzymał święcenia kapłańskie.

O. Władysław Czencz był przez wiele lat nauczycielem religii, historii, literatury polskiej oraz języka francuskiego, w tym przez 8 lat w Tarnopolu i przez 4 lata w Chyrowie.

W konwikcie w Chyrowie, w 1893 roku utworzył lokalne czasopismo „Z Chyrowa”, a następnie był twórcą kolejnych trzech numerów.

Zakładając pismo „Z Chyrowa” o. Czencz wyrażał przekonanie, że „to piękne pisemko stanie się w przyszłości ogniwem jednoczącym Chyrowiaków rozproszonych po świecie, a zarazem ważnym dla historii Konwiktu i każdego konwiktora pamiętnikiem”¹.

Jedno ze źródeł podaje, że „Na jego łamach ukazywały się, obok artykułów religijnych i relacji z wycieczek, listy oraz wiadomości o byłych konwiktorach, pozycje omawiające historię i wygląd pomieszczeń zakładu; m.in. w latach 1893–1894 w częściach opublikowano artykuł pt. „Chyrów i Zakład Św. Józefa”, a w 1907 r. zamieszczono tekst w skrótowy sposób prezentujący nową kaplicę oraz jej twórców.”².

W 1894 r. o. Władysław Czencz został przeniesiony do Krakowa. W latach 1901-1906 był profesorem historii, geografii i literatury polskiej w Starej Wsi.

Ojciec Czencz przez wiele lat publikował swoje prace w Przeglądzie Powszechnym, Misjach, Intencjach Apostolstwa i Modlitwy oraz w innych czasopismach.

Spośród wielu wierszy wymienić należy: „Pod Mompelier”, „Niepokalana”, „Arcykapłan Betulji” a z opowiadań na szczególną uwagę zasługuje „Pierwsza ofiara Murawiewa”³.

Ksiądz Władysław Czencz był wybitnym kaznodzieją i rekolekcjonistą potrafiącym wręcz porwać słuchaczy. Jako kaznodzieja znany był w całej Małopolsce. Gdy pojawiły się takie możliwości udzielał się również w zaborze rosyjskim, np. w Jędrzejowie u grobu bł. Wincentego Kadłubka.

18 czerwca 1916 r. uczestniczył w miejscowości Zabawa w uroczystościach dla uczczenia Karoliny Kózkówny, gdzie wygłosił jeszcze przed sumą wzniosłe kazanie, a następnie, po nieszporach, miał wystąpienie zatytułowane „Cnocie czystości”⁴.

Ojciec Czencz był zaangażowany w działalność publicystyczną na rzecz tworzenia organizacji i stowarzyszeń robotniczych⁵. Organizował stowarzyszenia robotnicze w Krakowie, Lwowie i Nowym Sączu. W Nowym Sączu powołał do życia chrześcijańską Spółkę Handlową, a w 1914 w Krakowie Stowarzyszenie Pomocnic Handlowych.

W okresie posługi w Nowym Sączu o. Czencz opiekował się przez pewien czas stowarzyszeniem „Przyjaźń”, które powstało po ukazaniu się encykliki Rerum Novarum.⁶

W 1921 r. skierowany został do Wilna, co miało związek z planowanym otwarciem szkoły św. Kazimierza. W jednej z publikacji można znaleźć taki opis tej placówki: „We wrześniu 1921r. mając zamiar szczery służenia Ojczyźnie przez wychowanie i kształcenie młodzieży w duchu katolickim i narodowym otwarto w Wilnie „Wyższą Szkołę Powszechną”, mającą za swego patrona św. Kazimierza”. Od r. 1922r. jej oficjalna nazwa brzmiała: Gimnazjum Ojców Jezuitów w Wilnie.⁷ Współcześnie mieści się tam „Gimnazjum im. Józefa Ignacego Kraszewskiego w Wilnie (lit. Vilniaus Juzefo Ignacijaus Kraševskio Gimnazija) – wileńska szkoła z polskim językiem wykładowym, mieszcząca się Nowej Wilejce, wschodniej dzielnicy Wilna. Szkoła powstała na bazie utworzonego w 1945 roku w Nowej Wilejce (obecnie dzielnicy Wilna) XXVI Gimnazjum z polskim językiem wykładowym. Przed II wojną światową w miejscu szkoły znajdowało się Państwowe Gimnazjum im. św. Kazimierza.”⁸

W Wilnie o. Władysław Czencz napisał swój ostatni wiersz – „Tędy za mną” – ku czci św. Kazimierza. Prawdopodobnie wiersz powstał w ramach przygotowań do obchodów 600-lecia Wilna.

Ksiądz Władysław Czencz zmarł 19 maja 1922 roku w Wilnie. Był pierwszym jezuitą pochowanym na Starej Rossie, a jego grób stał się z czasem zbiorowym grobowcem pochowanych tam jezuitów.

Opracował: Jacek Szumański

1 Anna Królikowska „Pamięć szkoły w czasopismach chyrowskich” w Acta Universitatis Nicolai Copernici • Pedagogika XXXII/2016; Nauki Humanistyczno-Społeczne • Zeszyt 435

2 Aneta Borowik „Dzieje, architektura oraz twórcy Zakładu OO. Jezuitów w Chyrowie”

3. https://www.niedziela.pl/artykul/103911/nd/Pierwsza-ofiara-Murawiewa;

4 http://ksszczucin.prv.pl/koz.htm

5 Robert Lisowski „Sylwetki jezuickich działaczy społecznych II połowy XIX wieku” w „Almanach Sądecki” R. XI, Nr 4(41)

6 Tamże

7 https://archiwum2000.tripod.com/521/ksiazk.html

8 http://www.wspolnotapolska.org.pl/szkola60/szkola_informacje.php?id=339/

Zdjęcie: Encyklopedia wiedzy o Jezuitach